De Autoriteit Consument & Markt (ACM) ontvangt regelmatig vragen over de ruimte voor samenwerking binnen de concurrentieregels in de wijkverpleegkundige zorg. Bijvoorbeeld over samenwerken op de onplanbare avond-, nacht- en weekendzorg, maar ook over samenwerken in de wijk voor de oprichting van een ‘herkenbaar en aanspreekbaar team’.
Die samenwerking is bedoeld om de zorgvraag van een cliënt beter te coördineren en overzicht te creëren van de bij aanbieders beschikbare capaciteit en specialismen, zodat voor cliënten, andere zorgaanbieders (zoals bijvoorbeeld huisartsen en ziekenhuizen) en zorginkopers duidelijk is wie ze kunnen benaderen voor wijkverpleging. De ACM ontvangt bijvoorbeeld vragen over welke afspraken met elkaar gemaakt mogen worden om een herkenbaar en aanspreekbaar team te vormen en welke informatie uitgewisseld mag worden.
De ACM ziet dat herkenbare en aanspreekbare teams een positieve bijdrage kunnen leveren aan de kwaliteit, toegankelijkheid en doelmatigheid van zorg. Het is dan van belang dat de afspraken die zorgaanbieders daarvoor maken in het belang van cliënten zijn, en niet verder gaan dan nodig voor het bereiken van dit doel.
Waar moet u op letten?
Bent u een aanbieder van wijkverpleging en wilt u samenwerken om een herkenbaar en aanspreekbaar team te vormen? Dat mag. De samenwerking moet wel voldoen aan de concurrentieregels. De onderstaande uitgangspunten kunnen u helpen om na te gaan of uw afspraken daaraan voldoen. Als afspraken aan deze uitgangspunten voldoen, kunt u ervan uitgaan dat geen sprake is van een mededingingsprobleem. Afspraken die verder gaan, zijn niet per definitie verboden. Zorgaanbieders dienen zelf te beoordelen of afspraken ook in die gevallen in het belang zijn van cliënten en niet verder gaan dan nodig.
Afspraken over oprichting herkenbaar en aanspreekbaar team wijkverpleging
Beperk de afspraken tot wat daadwerkelijk nodig is voor de oprichting van het team
Afspraken moeten noodzakelijk en proportioneel zijn. Maak dus alleen afspraken die nodig zijn om de teams te vormen en daar rechtstreeks aan bijdragen. Die afspraken kunnen, naast de meer specifieke punten hieronder, bijvoorbeeld gaan over het gebied waar het samenwerkingsverband zorg wil verlenen of over het proces om te komen tot een regionaal team. Verdeling van werkgebieden tussen aanbieders onderling is in beginsel niet toegestaan.
Wissel niet meer informatie uit dan nodig is
Wissel alleen informatie uit die nodig is voor de oprichting van het herkenbare en aanspreekbare team. Veel informatie die nodig is om inzicht te krijgen in de behoefte aan zorg en ondersteuning in de regio kan worden gevonden in de openbare regiobeelden. Wissel in elk geval geen informatie uit over strategische plannen, tariefinformatie of contractvoorstellen van zorgverzekeraars.
Sluit geen zorgaanbieders op voorhand uit van de samenwerking
In beginsel moet iedere zorgaanbieder in de wijk zich bij het team kunnen aansluiten. Niet alle zorgaanbieders in een wijk hoeven bij de oprichting van het herkenbare en aanspreekbare team betrokken te zijn. Enkele aanbieders kunnen het initiatief nemen en ook verantwoordelijk zijn voor de organisatie van het team. Op het samenwerkingsverband rust na oprichting geen inspanningsverplichting om andere zorgaanbieders bij het team te laten aansluiten. Maar zorgaanbieders die willen deelnemen mogen niet op voorhand worden uitgesloten van het herkenbare en aanspreekbare team. Aan zorgaanbieders die zich willen aansluiten mag wel een redelijke bijdrage gevraagd worden voor de vergoeding van de aan de samenwerking verbonden kosten.
Toelatingseisen mogen, mits objectief bijdragend aan het samenwerkingsdoel
Voor een goede werking van het herkenbare en aanspreekbare team mogen er eisen aan deelnemers worden gesteld. Bijvoorbeeld om er voor te zorgen dat de aangesloten zorgaanbieders voldoen aan geldende wet- en regelgeving, professionele standaarden en de noodzakelijke afspraken onderschrijven om te komen tot goede samenwerking in de wijk. Stel daartoe vóóraf duidelijke, kenbare en objectieve toelatingscriteria op die zijn gerelateerd aan het doel van de samenwerking. Een eis dat een zorgaanbieder gecontracteerd is, geen zzp'er is of een bepaalde omzetdrempel heeft gehaald hangt onvoldoende samen met het doel van een herkenbaar en aanspreekbaar team. Eisen gebaseerd op zorgvisie en het al dan niet hebben van een winstoogmerk doen dat evenmin.
Aanbieders hoeven niet aan te sluiten bij het team
Aanbieders kiezen zelf of zij willen aansluiten bij het herkenbare en aanspreekbare team. Dit is dus geen verplichting. Het is niet aan de reeds aan de samenwerking deelnemende aanbieders om in dat kader drang uit te oefenen op andere aanbieders om te participeren.
Oppakken zorgvraag cliënten
Borg keuzemogelijkheden van cliënten
Bij de keuze voor een zorgaanbieder dient de voorkeur van de cliënt leidend te zijn. Als de voorkeur van de cliënt niet kan worden gevolgd, en het herkenbare en aanspreekbare team maakt gebruik van een centrale coördinatiefunctie, dan moet de partij die deze coördinatiefunctie invult de cliënt aan de hand van objectieve criteria bemiddelen naar een zorgaanbieder, op onafhankelijke wijze. Dit laatste is in het bijzonder van belang als de coördinerende partij zelf ook zorgaanbieder is. Objectieve criteria zijn onder meer actuele beschikbaarheid van capaciteit en de aanwezigheid van aanbod dat aansluit op de specifieke zorgvraag. Het is in beginsel niet toegestaan dat de samenwerkende partijen afspraken maken over de verdeling van cliënten, bijvoorbeeld door routes te verdelen of het afspreken van quota.
Wissel informatie uit die nodig is
Informatie die nodig is om de samenwerking tussen de deelnemende zorgaanbieders goed te laten verlopen mag natuurlijk worden uitgewisseld. Om goed aan de individuele zorgvraag tegemoet te komen, kan het noodzakelijk zijn om inzicht te krijgen in de (actueel) beschikbare capaciteit en de actuele bezetting in de wijk. Hiervoor benodigde actuele concurrentiegevoelige informatie kan door de individuele zorgaanbieders gedeeld worden, bijvoorbeeld met organisatie(s) die een coördinatiefunctie beheren. Ook hier geldt: deel geen concurrentiegevoelige informatie met concurrerende zorgaanbieders die niet nodig is voor het goed functioneren van het herkenbare en aanspreekbare team.
Contractering met zorginkoper(s)
Gezamenlijk onderhandelen over de vergoeding van de kosten voor de organisatie van het herkenbare en aanspreekbare team mag
De organiserende zorgaanbieders mogen gezamenlijk afspraken maken met een zorgverzekeraar over de vergoeding van de kosten die verbonden zijn aan de organisatie van het herkenbare en aanspreekbare team.
Zorgaanbieders mogen andere zorgverzekeraars vragen financiële afspraken te volgen
De samenwerkende zorgaanbieders mogen andere zorgverzekeraars vragen de met de preferente zorgverzekeraar gemaakte afspraken over de kosten die verbonden zijn aan de organisatie van het herkenbare en aanspreekbare team voor wijkverpleging te volgen. Het initiatief hiertoe moet van de zorgaanbieders komen. Zorgverzekeraars dienen zelfstandig te beslissen of – en onder welke voorwaarden – zij hierin meegaan.
Maak individueel contractafspraken met zorginkopers over de zorgverlening
Maak als deelnemer aan het samenwerkingsverband zelf afspraken met de inkopers over de te leveren zorg, zoals over de hoeveelheid zorg en de tarieven daarvoor.
Zorgverzekeraars hoeven niet alleen zorg in te kopen bij herkenbare en aanspreekbare teams
Zorgverzekeraars houden de mogelijkheid om naar eigen inzicht ook bij aanbieders die niet deelnemen aan het team wijkverpleging in te kopen. Zorgaanbieders kunnen dus niet eisen van zorgverzekeraars dat zij alleen bij het samenwerkingsverband zorg inkopen.
Uiteraard kan ook een zorgverzekeraar - met inachtneming van de mededingingsregels - het initiatief nemen om tot een herkenbaar en aanspreekbaar team voor wijkverpleegkundige zorg te komen. Een zorgverzekeraar kan individueel via het inkoopbeleid voorwaarden stellen hoe een herkenbaar en aanspreekbaar team wijkverpleging er uit moet zien of sturen op welke zorgaanbieders dit team moeten vormen. Een zorgverzekeraar mag in het inkoopbeleid ook bepalen dat hij (bij voorkeur) contracteert met aanbieders die bij het samenwerkingsverband zijn aangesloten. Ook in deze situaties blijven zorgaanbieders er zelf verantwoordelijk voor dat zij geen afspraken maken die in strijd zijn met de mededingingsregels.
Heeft u vragen over samenwerking en de concurrentieregels?
Heeft u na eigen beoordeling nog vragen over de mededingingsrechtelijke aspecten bij de vormgeving van een herkenbaar en aanspreekbaar team voor wijkverpleegkundige zorg of andere vragen over samenwerking in de wijkverpleging, neem dan contact op met de ACM via vragen [punt] zorg [at] acm [punt] nl (vragen[dot]zorg[at]acm[dot]nl).
Nadere informatie inclusief ACM-uitgangspunten die kunnen helpen bij de vormgeving van herkenbare en aanspreekbare teams:
